الیگومرها،
نگرانی اصلی رنگرزها
الیگومرها پلیمرهایی با وزن مولکولی پایین هستند که تعداد واحد تکرار شوندۀ آنها کم است و طول زنجیر کوتاهی دارند. الیگومرها خواص فیزیکیشان به طور قابل توجهی به طول زنجیره بستگی دارد. در واقع الیگومر یک محصول جانبی است که در حین تولید پلی‌استر ایجاد شده و همیشه در الیاف پلی‌استر باقی می‌ماند. در زمان رنگرزی پلی‌استر، الیاف پلی‌استر در دمای بالا متورم می‌شوند و الیگومرها از الیاف خارج شده و روی سطح می‌آیند. این الیگومرها چون در آب حل نمی‌شوند، روی پارچه، سطح نخ و داخل دستگاه رنگرزی ایجاد لکه می‌کنند.
الیگومرها چه
مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟
همانطور که گفته
شد الیگومرها زنجیرهای هیدروکربنی هستند که به اندازه کافی بزرگ نشدند و ذاتاً در
آب نامحلول‌اند. به همین دلیل اگر حین رنگرزی از کالا خارج شوند روی نخ ظاهر پودری
پیدا می‌کنند و باعث ایجاد لک روی سطح نخ و پاره شدن نخ از آن ناحیه می‌شوند. روی
پارچه مانند پودر سفید رنگ رسوب کرده و لکه‌های سایه مانند ایجاد می‌کنند و
درنتیجه باعث افت شدید کیفیت محصول نهایی می‌شوند. یکی دیگر از مشکلات الیگومرها
رسوب در داخل ماشین رنگرزی است که منسوجات را لکه‌دار کرده، باعث کاهش بهره‌وری شده و تاثیر منفی بر کیفیت
محصول می‌گذارد. گفته می‌شود در الیاف پلی استر رنگی، درصد الیگومر در رنگ‌های تیره
در مقایسه با رنگ‌های روشن بیشتر است.
در سالیان گذشته کارخانه‌هایی که رنگرزی پلی‌استر انجام می‌دهند برای جلوگیری از این مشکلات، روش‌های متعددی امتحان کرده‌اند. تعدادی از این روش‌ها اثرگذاری بیشتری داشته و تاکنون استفاده می‌شوند.
روش‌های به حداقل
رساندن مشکلات ناشی از الیگومرها در رنگرزی پلی‌استر
·
کنترل پارامترهای رنگرزی:
در روش رنگرزی در دمای بالا پارامترهایی مانند نرخ افزایش دما یا زمان رنگرزی
در پروسه رنگرزی، بر جداسازی و حذف الیگومر تأثیر دارند. رنگرزی در دمای کمتر از
120درجه و استفاده از کریر می‌تواند خروج الیگومرها را کاهش دهد.
·
استفاده از حلال‌ها و دیسپرس‌کننده‌های مخصوص
در زمان رنگرزی:
حلال‌های خاص، در رنگرزی با دمای بالا، باعث بهبود پراکندگی و به حداقل رساندن
مشکل الیگومر می‌شوند. این مواد ابتدا الیگومرها را از الیاف خارج کرده، سپس آنها
را در حمام رنگرزی حل می‌کنند.
از سوی دیگر دیسپرس‌کننده‌های الیگومر، الیگومرهای خارج شده را در
حین رنگرزی به خوبی در حمام پخش کرده و تجمع و رسوب آنها را روی بستر پارچه یا
قطعات ماشین کاهش می‌دهند.
·
تخلیۀ پساب در دمای بالا:
تخلیۀ سریع پساب در دمای بالا (110-130 درجۀ سانتیگراد) مشکل لکه گذاری
الیگومرها را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد؛ زیرا الیگومرها در دمای زیر
100درجه شروع به رسوب می‌کنند. ولی این روش برای پارچه‌های سنگین که مستعد چروک
هستند مناسب نیست.
·
قلیایی کردن محیط رنگرزی:
بدلیل حساسیت پلی‌استر به قلیا، شرایط قلیایی می‌تواند به طور موثر از تشکیل
الیگومرها جلوگیری کند و روغن باقی مانده روی سطح پارچه را حذف کند، اما رنگزاهایی
که مناسب این شرایط باشد و بتوان برای پلی استر استفاده نمود بسیار محدود هستند.
·
استفاده از سطوح فعال(شوینده‌ها) :
سطوح فعال خاص به طور موثر رسوبات الیگومرها را از سطح کالای پلی‌استری و
ماشین آلات حذف کرده و منجر به رنگرزی یکنواخت کالا می‌شوند. این سطوح فعال در فرایند
ریداکشن کلیرینگ در دمای 80 درجۀ سانتیگراد، الیگومرهای سطحی را صابونی کرده و در
خود حل می‌کنند.
البته تجربیات عملی نشان داده است هیچکدام از روش‌ها به تنهایی به اندازۀ کافی
موثر نبوده و استفاده از روش‌ها به صورت ترکیبی بهترین نتیجه را خواهد داشت.
شرکت مهندسی آرمان شیمی افروز به عنوان یک مجموعۀ پیشتاز در صنایع شیمیایی،
برای کمک به حل مشکل الیگومرها، شویندۀ ضد الیگومر MTC را تولید و عرضه می‌کند.
منابع: سایت رسمی NICCA
Encyclopedia of Materials:
Science and Technology